સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ

       સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ

         સત્યેન્દ્રનાથ બોઝનો જન્મ  પહેલી જાન્યુઆરી  ૧૮૯૪ ના રોજ  પર કલકત્તામાં થયો હતો. તેમના પિતા સુરેન્દ્રનાથ બોઝ પૂર્વ ભારત રેલવેના એન્જીનિયરિંગ વિભાગ માં નોકરી કરતા હતા. સત્યેન્દ્ર નાથ બોઝ તેમના સાત બાળકોમાં સૌથી મોટા હતા. અભ્યાસમાં તેઓ બાળપણથી જ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ હિન્દૂ હાઇસ્કુલ, કલકત્તામાં માધ્યમિક શિક્ષણ લીધું. હતા. ત્યારબાદ તેમણે ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે ૧૯૧૧ માં કલકત્તાની પ્રેસિડન્સી કોલેજમાં દાખલ થયા. ગણિત અને ભૌતિક્શાસ્ત્ર તેમના મનગમતા વિષયો હતા. ૧૯૧૩ માં તેમણે કલકતત્તા યુનિવર્સિટીની પરીક્ષા પ્રથમ નંબરે પાસ કરી. કૉલેજમાં મેઘનાથ સહા તેમના સહાધ્યાયી  હતા. સત્યેન્દ્રનાથ બોઝે ૧૯૧૫ માં મિશ્ર ગણિત સાથે અનુસ્નાતક કક્ષાએ પ્રથમ આવ્યા. ત્યારબાદ જર્મન ભાષાનો અભ્યાસ કરી જર્મન વિજ્ઞાની બૂલ સાથે જર્મન પુસ્તકોનો અભ્યાસ કર્યો.

        ૧૯૧૬ માં, કલકત્તા યુનિવર્સિટી ના ઉપકુલપતિ આશુતોષ મુખરજીએ અનુસ્નાતક કક્ષાએ  આધુનિક ગણિત અને ફિઝિક્સ વર્ગો માટે કલકત્તા યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિક વિજ્ઞાન  લેક્ચરર તરીકે નિયુક્તિ આપી. તેમણે ૧૯૧૬ થી ૧૯૨૧ દરમિયાન અહીં સેવા આપી હતી. તેમણે ૧૯૨૧ માં ફિઝિક્સ વિભાગ માં રીડર તરીકે નવા સ્થપાયેલ  ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા હતા. ઢાકામાં કરેલા સંશોધનની કમગીરીને વિજ્ઞાન જગતે ‘બોઝ સ્ટેટિસ્ટિક્સ’ તરીકે માન્યતા આપી. જેનો હાલ ભૌતિકશાસ્ત્રના વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસકરે છે. ઇ.સ. ૧૯૨૪માં સત્યે ન્દ્ર નાથ બોઝ પૅરિસ ગયા અને ત્યાંમાદામ ક્યૂરીની પ્રયોગશાળામાં સંશોધન કાર્ય કર્યું. ૧૯૨૪ માં, સત્યેન્દ્ર નાથ બોઝે એક ‘મેક્સ પ્લેન્ક નિયમ’  અને ‘લાઇટ ક્વોન્ટમ પૂર્વધારણા’ શીર્ષક પર લેખ પ્રકાશિત કર્યો. આ લેખ આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈનને  મોકલવામાં આવ્યો હતો. આ પૂર્વધારણાએ એક મહાન વ્યક્તિનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું અને બધા વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રશંસા કરી હતી. તે 'બોસ-આઈન્સ્ટાઈન સિદ્ધાંત' તરીકે પ્રખ્યાત બની હતી.

        ૧૯૨૬ માં, સત્યેન્દ્રનાથ બોઝ ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિક વિજ્ઞાન એક પ્રોફેસર બન્યા હતા. જોકે તેમણે તે પછી સુધી તેમની ડોક્ટરેટની પૂર્ણ ન હતી, તેમણે આઈન્સ્ટાઈનના ભલામણ પર પ્રોફેસર તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. ૧૯૨૯ માં સત્યેન્દ્ નાથ બોઝ બોસ ભારતીય વિજ્ઞાન કોંગ્રેસ ઓફ ફિઝીક્સ ચેરમેન તરીકે ચૂંટાયા હતા અને 1944 માં કોંગ્રેસ સંપૂર્ણ ચેરમેન તરીકે ચૂંટાયા. ૧૯૪૫ માં, તેમની ખૈરા  કલકત્તા યુનિવર્સિટી ઓફ ફિઝીક્સ પ્રોફેસર તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. તેમણે ૧૯૫૬ માં કલકત્તા યુનિવર્સિટીમાંથી  નિવૃત્તિ લીધી. આ યુનિવર્સિટીએ તેમને ભાષાવિજ્ઞાનના પ્રતિષ્ઠિત પ્રોફેસર તરીકે  તેમની નિવૃત્તિ પર સન્માનિત કર્યા. બાદમાં તેમણે વિશ્વભારતી યુનિવર્સિટી ઓફ વાઇસ ચાન્સેલર બન્યા હતા. ૧૯૫૮ માં, તેમની રોયલ સોસાયટી, લંડનમાં ફેલો તરીકે નિમણૂક કરવામાં આવી હતી.

         ૧૯૫૪ સત્યેન્દ્રનાથ બોઝને ઉત્કૃષ્ટ પ્રદાન બદલ માન્યતા ભારતીય સરકાર દ્વારા 'પદ્મભૂષણ ' થી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા. તેમણે ૪ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૭૪ ના રોજ કોલકાતામાં મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેમના સંશોધન ‘ક્વોન્ટમ ફિઝિક્સ’ માટે વિશ્વ તેમને સદાય યાદ રાખશે.